Historia wioski

Spórok – wieś założona w 1764 r. leży w gminie Kolonowskie, w powiecie strzeleckim, w województwie opolskim. Obecnie liczy 132 domostwa i 617 mieszkańców.
Historia zakładania osad na terenie powiatu strzeleckiego
Obszary w północno – wschodniej części powiatu strzeleckiego nie miały zbyt dogodnych warunków do zakładania siedlisk ludzkich. Mokradła, nieurodzajna ziemia, rozległe lasy, nie zachęcały do osadnictwa. Wraz z przejściem Śląska pod panowanie pruskie podjęto próby gospodarczego ożywienia i zasiedlanie terenów dotychczas słabiej zaludnionych.
Jednym z głównych założeń tzw. kolonizacji fryderycjańskiej, tj. odgórnie zaplanowanej przez rząd i króla Prus Fryderyka II zwanego Wielkim – akcji osiedleńczej był zysk dla skarbu państwa, zwiększenie areału wykorzystanego rolniczo, uprzemysłowienie gospodarczo zacofanych regionów kraju, a tym samym zwiększenie im nowych źródeł utrzymania. Organizatorami ruchu osadniczego były władze pruskie oraz właściciele ziemscy. Tych ostatnich zachęcało państwo do zakładania w swych dobrach nowych osad, zarówno leśnych, rolniczych, górniczo-hutniczych, jak i rzemieślniczo-tkackich.

Deklaracja królewska. określała wielkość nowej osady oraz dotację, jaką otrzyma zakładający kolonie w swoich dobrach właściciel ziemi: 150 talarów na każde nowo powstałe gospodarstwo. Musiało ono jednak mieć wielkość co najmniej 12 mórg (8 mórg pola uprawnego, około 4 morgi łąki, morgę na zagrodę, ogród i wygon). Kolonia winna była liczyć co najmniej 6 zagród, lecz nie więcej niż 20. Kolonistom zapewniano dodatkowe dochody przez zatrudnienie ich przy pracach leśnych, w smalarniach i mielerzach wytwarzających węgiel drzewny, w rzemiośle, a także przy obsłudze kuźni, pieców hutniczych, tartaków, itp. Większość kolonii zakładana była według schematu wsi przydrożnej lub owalnicy, tzn. przy wytyczonym placu wiejskim na wprost siebie stawiane były zagrody składające się z budynku mieszkalnego, stajni, stodoły, szopy, za którymi leżał pas ziemi należącej do gospodarstwa.
Pole do uprawy koloniści musieli sami wykarczować lub uzyskać przez osuszenie bagien, co na terenach zalesionych trwało wiele lat. W trzecim roku po osiedleniu osadnicy otrzymywali na własność gospodarstwa, które ich potomkowie mogli dziedziczyć. Nowo zakładane kolonie najczęściej otrzymywały nazwy pamiątkowe od nazwisk zasłużonych generałów pruskich, urzędników państwowych lub jeżeli powstały na terenie prywatnym – od nazwiska i imion właścicieli oraz członków ich rodzin.

Historia powstania osady Spórok
Osada została założona w 1764 r. przez ówczesnego urzędnika hrabiowskiego Carmera, stąd jej pierwotna nazwa – Carmerau.
W alfabetyczno-statystyczno-topograficznym przeglądzie wiosek, miast i innych miejscowości Królewsko – Pruskiej Prowincji Śląska z 1845 roku widnieje zapis:
Carmerau – Spórok – kolonia składa się z II części:
I część – należy do powiatu opolskiego,
II część – do powiatu strzeleckiego.
Pierwszą osadę zamieszkiwało 10 kolonistów, każdy otrzymał po 17 morgów ziemi. Później w ciągu tego stulecia powstały następne domostwa.
To, że starsza część kolonii położona w dobrach królewskich w powiecie opolskim, a młodsza część położona po drugiej stronie drogi wiejskiej znalazła się już w dobrach hrabiego Collony – powodowało wieloletnie spory o ziemię. Pomiędzy urzędnikami królewskimi a właścicielem dóbr strzeleckich toczył się spór, pojawiła się więc potoczna nazwa Spórok od gwarowego śląskiego spór, sporny, dokuczliwy, przedmiot sporu.

Według drugiej wersji pochodzącej z opowiadań mieszkańców nazwa ta pochodzi od spórnych drzew, które były bardzo twarde i ciężkie do karczowania.
Część Spóroka do dziś używa potocznej nazwy Baniok – Baniak. Jest to osiedle na terenie Spóroka, które zbudowali pracownicy kolei na działkach odkupionych od kolonistów. Pierwsza nazwa pochodzi z 1864 r. i oznacza „koleja”, późniejsza nazwa z 1936 r. z niemieckiego Bahsiedel oznacza „osiedle kolejarzy”.
Obie części Spóroka – Kolonia Królewska i Hrabiowska należały do jednej gminy. W materiałach archiwalnych widnieje zapis, że w wiosce sołtys od 1812 posiadał znak – pieczęć, którą się posługiwał, gdy podpisywał urzędowe pisma. Na pieczęci Spóroka widnieją dwa domki, a pomiędzy nimi i z boku jest po jednym świerku.
Na temat historycznych miejsc i budynków w Spóroku zachowało się niewiele materiałów archiwalnych. Wiele można się jeszcze dowiedzieć z przekazu starszych mieszkańców.

Ciekawe i historyczne miejsca w Spóroka to:
Kapliczka na skrzyżowaniu drogi Ozimek – Staniszcze. Pochodzi z XIX wieku. Trzy rodziny ze Spóroka wyjechały w 1852 r. do USA. W dowód wdzięczności i w podziękowaniu za szczęśliwą podróż przysłali pieniądze z prośbą o wybudowanie kapliczki. Została wybudowana w 1858 roku i do dziś dzięki staraniom mieszkańców Spóroka stoi w dobrym stanie.
Szkoła Polska – [z akt arch. 1864] stała w części Królewskiej Spóroka – w miejscu, gdzie stoi dom p. Miki. Boisko szkolne było po drugiej stronie drogi. Nie ma dokumentacji, w których latach szkoła prowadziła edukację. Zachował się tylko Dziennik Szkolny z 1816 roku, który świadczy, że wtedy szkoła już istniała.
Następna szkoła została wybudowana w 1872 roku. Jest to jeden z najstarszych budynków w wiosce, który do dziś zachował się w dobrym stanie. Mieściło się w nim Przedszkole Publiczne. Pieniądze na budowę tej szkoły dał rząd pruski jako odszkodowanie w wojnie francusko – pruskiej.
Budynek nowej szkoły został wybudowany w 1965/66 roku i służył dzieciom oraz młodzieży do roku 2001. Z powodów ekonomicznych szkoła została przeniesiona do Staniszcz Małych, a budynek został przejęty przez Stowarzyszenie Odnowy Wsi i służy mieszkańcom jako Dom Aktywności Wiejskiej.
Straż Pożarna – pierwszy budynek straży, gdzie stała ręczna pompa strażacka mieścił się między domami p. Golca a p. Mach. Następnie została przeniesiona do budynku przy Szkole Podstawowej, gdzie do dziś zachował się słup, na którym znajdowała się syrena strażacka. Obecnie wóz strażacki stoi w budynku wybudowanym w 1986 roku, ale jeszcze całkowicie nie oddanym do użytku publicznego.

Duże znaczenie dla wioski miało wybudowanie w 1921 roku przebiegającej przez Spórok linii kolejowej, co dało dogodne połączenie z miastami Strzelce Opolskie i Fosowskie. W 1930 roku wybudowano budynek dworca kolejowego, który stoi do dziś. Niestety z przyczyn ekonomicznych linia ta została zamknięta w czerwcu 2000 r.
Starsi mieszkańcy Spóroka wspominają o tym, że w dawnych czasach była w naszej wsi kuźnia i kotlarnia, jednak nie zachowały się żadne dokumenty potwierdzające te fakty.
Materiały archiwalne z 1864 r. wspominają o istniejącej w naszej miejscowości Gajówce, lecz nie podają miejsca dokładnego jej usytuowania. Z przekazów starszych mieszkańców wynika, że było to prawdopodobnie na skrzyżowaniu, gdzie obecnie stoi dom p. Drzymały. Istniejąca obecnie w Spóroku Leśniczówka została wybudowana w 1899 roku.
Na terenie wioski znajduje się wiele krzyży, kapliczek, miejsc, które mają swoje podania, legendy i wiążą się z przeżyciami mieszkańców.

Śląsk jako pogranicze kulturowe był miejscem przenikania wpływów polskich, niemieckich i czeskich. Tak też stał się symbolem wielu problemów społecznych, gospodarczych, narodowościowych i kulturowych. Okresy wojen, zaborów, powstań śląskich i II wojny światowej to czas bolesnych przeżyć dla Ślązaków. Nie ominęły one również mieszkańców Spóroka.

Zebranie materiału i opracowanie: Anna Golec

Materiał opracowano na podst. dokumentów:

– Rocznik Statystyczny – Kościelny z 1859 r.

– Alfabetyczno-statystyczno-topograficzny przegląd wiosek, placów, miast i innych miejscowości Królewsko–Pruskiej Prowincji Śląska z 1845 r.

– Zapisy kościelne parafii z 1891r. i 1902 r.

– Spis miejscowości Polskiego Śląska Górnego z 1920 r. i 1939 r.

– Mapa Topograficzna z 1929 r.

– Lech M. Nijakowski, Dyskursy o Śląsku, Warszawa 2002 r.

– Wypisy do dziejów Powiatu Strzeleckiego pod red. F. Hawranka, Opole 1974 r

– Prywatne zbiory dokumentów pana Józefa Kokota

– Kolonowskie – miasto i gmina – wydawnictwo opracowane przez Urząd Miasta i Gminy w Kolonowskiem

– Wywiady i przekazy ustne mieszkańców wioski.

 

Pierwsza pocztówka z Spóroka

pocztówka

mapa z 17

 

Od 1812r. Sołtys wioski posiadał pieczęć, którą posługiwał się podpisując urzędowe pisma.

Na pieczęci widnieją dwa domy, a pomiędzy nimi i z boku po jednym świerku.

Znak – pieczęć Spóroka

Powiększenie-+=